Odrodzenie. Czescy właściciele tchnęli nowe życie w liczącą 110 lat kopalnię węgla kamiennego PG SILESIA, gdzie w wydobyciu „czarnego złota” biorą udział dwa kombajny chodnikowe MR 340 firmy Sandvik. Po wielu latach rekonstrukcji, spadającej produkcji i braku kapitału największe zagłębie węglowe Europy z optymizmem patrzy w przyszłość.

Katowice, położone w południowej Polsce, niedaleko od granicy z Czechami, są stolicą regionu o największej w kraju koncentracji kopalń węgla i przemysłu ciężkiego. Miasta, kopalnie, fabryki samochodów, dymiące kominy – to wszystko po upadku komunizmu zostało uzupełnione o autostrady i wielkie centra handlowe. Równie intensywne jest tu życie pod ziemią. Węgiel jest w tym regionie wydobywany od stuleci. W latach 80. roczna produkcja wgla kamiennego w Polsce sięgała 200 milionów ton, do czego jeszcze należało dodać 36 milionów ton węgla brunatnego.

Od tego czasu wydobycie węgla spadło o ponad połowę zaczęto go nawet importować. 93 procent wyprodukowanej w Polsce energii elektrycznej pochodzi z węgla – więcej niż w jakimkolwiek innym kraju w Europie.
– Mamy za sobą kilka trudnych lat – przyznaje 58-letni Zbigniew Kluka, który przez całe swoje życie pracował w PG SILESIA, a teraz, osiem lat po przejściu na emeryturę, wrócił do kopalni, aby spożytkować swoje umiejętności. – Górnikiem pozostaje się przez całe życie – mówi z dumą.

PG SILESIA jest położona koło miasta Czechowice-Dziedzice, 50 kilometrów na południe od Katowic. Przez długi czas kopalni groziło zamknięcie. Właściciel, będąca własnością Skarbu Państwa Kompania Węglowa, mająca zostać sprywatyzowana w 2014 r., przez długi czas nie inwestowała w nowe maszyny. Systemy transportu i bezpieczeństwa stały się przestarzałe.

-To był bardzo przygnębiający widok – mówi Ewa Szpejna, Dyrektor Departamentu Komunikacji i Pulic Relations. – Maszyny były stare i zużyte. Gołym okiem widać było, że kopalnia jest niedoinwestowana. Mająca 36 lat Ewa Szpejna rozpoczęła pracę w PG SILESIA we wrześniu 2010 r., kiedy kopalnię wraz z jej 750 pracownikami przejął czeski Energetický a Průmyslový Holding (EPH).

Od tego czasu wiele się zmieniło. Z zaplanowanych inwestycji o wysokości 150 milionów euro 110 milionów trafiło już do przedsiębiorstwa. Systemy transportu i zakład wzbogacania węgla zostały zmodernizowane lub zbudowane od nowa. Od dawnych czasach przypominają tylko leżące między budynkami składy starych maszyn i zardzewiałych narzędzi. Około 250 pracowników przeszło na emeryturę lub musiało opuścić firmę, ale z drugiej strony powstało 1000 nowych miejsc pracy. – Przyzwyczailiśmy się do obietnic, które nigdy nie były spełniane – mówi Jacek Kastelik, który pracuje w kopalni od 21 lat i jest obecnie w PG Silesia kierownikiem ds. BHP.

– Dziś widzimy na własne oczy nowe inwestycje i z optymizmem patrzymy w przyszłość.
Celem czeskich właścicieli jest przekształcenie PG SILESIA w najnowocześniejszą kopalnię węgla w Polsce. Najważniejsze w tych działaniach jest bezpieczeństwo.
– Jako prywatna kopalnia w branży zdominowanej przez przedsiębiorstwa państwowe musimy zadbać o przykładowe bezpieczeństwo pracy – podkreśla Thoralf Klehm, Wiceprezes Zarządu ds. Operacyjnych. Klehm jest weteranem, który przez ostatnie kilkadziesiąt lat pracował na kierowniczych stanowiskach w kopalniach węgla – od Afryki i Rosji po Kazachstan i kopalnie węgla brunatnego we wschodniej części Niemiec.

To właśnie kwestia bezpieczeństwa zdecydowała o wyborze kombajnów chodnikowych firmy Sandvik zamiast mniejszych polskich maszyn, które wiercą chodniki o znacznie mniejszych wymiarach. W większych chodnikach, o przekroju 22 metrów kwadratowych, jest większy przepływ powietrza. Równocześnie istnieje tam możliwość zastosowania systemów wentylacyjnych o większej mocy, co umożliwia lepsze eliminowanie niebezpiecznego metanu.

Klehm informuje, że o wyborze maszyn zadecydowało podejście ich producenta do kwestii BHP, a także możliwość przeprowadzenia przez niego teoretycznych i praktycznych szkoleń. – W kontrakcie poprosiliśmy o klauzulę, zgodnie z którą Sandvik przez pierwsze kilka miesięcy miał mieć kierownika zmiany i operatora na miejscu w kopalni w celu szkolenia naszych pracowników i ogólnego nadzoru – mówi Thoralf Klehm. – Było to dla nas bardzo istotne. W kopalni od wielu lat nie dokonywano nowych inwestycji, więc potrzebowaliśmy intensywnych szkoleń.

Sandvik, mający swoje główne biuro w niedalekich Tychach, w ubiegłym roku dostarczył dwa kombajny MR 340. Te długie na 10 metrów i ważące 52 tony giganty wykonują teraz nowe chodniki 600 metrów pod powierzchnią ziemi. Powoli poruszają się do przodu w chmurze pyłu. Po przebyciu pół metra zatrzymują się, aby umożliwić wykonanie stalowej obudowy chodnika.

Operator Grzegorz Radoń ma za sobą pięciodniowe szkolenie, zarówno w kopalni, jak i w siedzibie firmy Sandvik w Tychach. Potem brał udział w 20-dniowym praktycznym szkoleniu w kopalni pod okiem specjalistów z firmy Sandvik.

– W tej chwili radzimy już sobie sami – zapewnia. – A maszyny po prostu wykonują swoją pracę, chociaż czasami musimy trochę improwizować, kiedy trafiamy na wyjątkowo twarde warstwy. Na każdej maszynie w czasie zmiany pracuje 11 osób, w tym operator.

Węgiel z kopalni PG SILESIA trafia do regionu leżącego na pograniczu Polski, Czech i Słowacji, gdzie znajduje się największe skupisko elektrowni tych trzech krajów i gdzie wiele przedsiębiorstw i gospodarstw domowych używa węgla do ogrzewania. Produkcja wynosi obecnie 1,3 miliona ton węgla rocznie, ale już w połowie roku 2013, po zakończeniu rozbudowy i modernizacji, ma ona wzrosnąć do trzech milionów ton.

Nie jest to wiele, jeśli porównać z wydobyciem największych polskich spółek węglowych. Kompania Węglowa, poprzedni właściciel PG SILESIA, jest największą firmą węglową w Unii Europejskiej. W 15 kopalniach tej firmy pracuje 60 000 osób, a jej roczna produkcja wynosi 45 milionów ton. Inni polscy potentaci węglowi to państwowy Katowicki Holding Węglowy z wydobyciem 13 milionów ton węgla i LW Bogdanka produkująca 8,7 miliona ton. Polska jest również największym w EU producentem koksu – notowana na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych Jastrzębska Spółka Węglowa w ubiegłym roku wyprodukowała go 12 milionów ton.

– PG Silesia nie jest może dużą kopalnią, ale rezerwy są znaczne – mówi Thoralf Klehm. Na kartce papieru szkicuje plan kopalni – węgiel wydobywany jest w obszarze o długości i szerokości kilku kilometrów, gdzie warstwy węgla i kamienia nie są grubsze niż 2,5 metra, ale za to długie na ponad kilometr. – Pod nami leżą zasoby węgla oceniane na 500 milionów ton. Należy do tego dodać 130 milionów ton rezerw przemysłowych – mówi Klehm. – A to oznacza eksploatację przez co najmniej 40 lat.

Trzy czwarte wydobywanego w kopalni węgla trafia do elektrowni w regionie, a jedna czwarta do ciepłowni. Żaden inny kraj w EU nie jest tak zależny od węgla jak Polska, gdzie w 2011 r. wydobyto 75 milionów ton, do czego należy dodać import o wielkości 16 milionów ton. 93 procent produkowanej tu energii elektrycznej pochodzi z elektrowni węglowych. Polska, z 38 milionami mieszkańców, należy do pierwszej dziesiątki największych konsumentów węgla na świecie.

Sytuacja ta pozostaje w ostrym kontraście z wymaganiami ekologicznymi ze strony Unii Europejskiej, zgodnie z którymi emisja gazów cieplarnianych w krajach członkowskich do roku 2050 ma zostać zmniejszona o 85-90 procent w porównaniu z poziomem z lat 90. Cena, jaką Polska zapłaci za te zmiany, to jeden procent PKB rocznie do roku 2030, według Marcina Korolca z Ministerstwa Ochrony Środowiska.

Dlatego w Polsce podjęto decyzję o budowie elektrowni jądrowej, mimo iż społeczeństwo jest w tej sprawie bardzo podzielone. Pierwszy reaktor o mocy 3 gigawatów ma być gotowy na początku lat 2020. Za kolejnych 10 lat moc ta ma być podwojona. Równocześnie prowadzone są inwestycje w energię odnawialną, głównie wiatrową i biomasę. Trzecia alternatywa – wydobywanie gazu ze złóż leżących w Polsce metodą szczelinowania hydraulicznego – ma zmniejszyć zależność od importu gazu, głównie z Rosji.

Wszystko to w dużej części jest na razie tylko na papierze. Równocześnie trwa modernizacja kopalni węgla. Planuje się również budowę sześciu-ośmiu nowych elektrowni węglowych, przy jednoczesnym dążeniu do zmniejszenia emisji dwutlenku węgla. Przyczyną są rosnące ceny energii elektrycznej oraz przyszłe koszty zakupu pozwoleń na emisję CO2. Polska jest obecnie w okresie przejściowym, ale od 2020 roku będzie musiała płacić pełną cenę.

Są to więc dobre czasy dla kopalń takich jak PG SILESIA, które dokonują modernizacji i obniżają koszty produkcji. – Nasze analizy wykazują, że w dającej się przewidzieć przyszłości możemy liczyć na stały popyt na nasz węgiel – mówi Klehm. PG SILESIA nie jest pod tym względem wyjątkiem.
Po raz pierwszy od dłuższego czasu powstają nowe kopalnie, a stare, będące własnością państwa, są prywatyzowane i modernizowane. Znakiem czasu jest fakt, że drugi najbogatszy przemysłowiec Polski, Jan Kulczyk, zamierza prowadzić badania geologiczne w okolicach Katowic, gdzie chce zbudować dwie nowe kopalnie węgla, inwestując w każdą z nich po 300 milionów euro. – Wiele wskazuje na to, że polskie górnictwo węglowe zaczyna się dynamicznie rozwijać – mówi Paweł Nowak, szef sprzedaży Sandvik Mining w Polsce.

Mający 44 lata Bronisław Janik patrzy na kopalnię, w której przepracował 26 lat. – Mój ojciec i mój dziadek pracowali w PG SILESIA. Teraz mój 22-letni syn studiuje geologię, aby kontynuować tę tradycję. A ci, którzy uważają, że węgiel to przeżytek, nie wiedzą, o czym mówią.

Tomas Lundin