Górnicy, bimber i monopol

Ponad sto lat temu, chcąc zwiększyć bezpieczeństwo w kopalniach, a także społeczeństwa, właściciele kopalni w Szwecji stworzyli system dystrybucji alkoholu, który nadal istnieje w różnych miejscach świata

Tekst: Jean-Paul SmallZdjęcie: Getty ImagesPublished: 20 lipca 2016

Co wspólnego ze sobą mają Kanada, Finlandia, Katar, Turcja, Szwecja i Islandia? We wszystkich tych krajach istnieje państwowy monopol na sprzedaż napojów alkoholowych. Ten trwający już od ponad stu lat system miał początek w kopalni w szwedzkim Falun, która miała problemy z pijanymi górnikami.

Falun jest znane ze swoich charakterystycznych kiełbasek oraz z czerwonej farby (do dziś widocznej na domach i gospodarstwach rolniczych w całej Szwecji), która pochodzi z kopalni miedzi położonych koło miasta. Jednak aby zrozumieć początki dzisiejszego państwowego monopolu alkoholowego, należy cofnąć się do czasów króla Szwecji Adolfa Fryderyka.

Po kilku nieudanych próbach uregulowania kwestii konsumpcji alkoholu król postanowił w 1766 r. znieść wszystkie restrykcje dotyczące jego produkcji. W rezultacie w prawie każdym domu zaczęto pędzić alkohol, co wkrótce odbiło się katastrofalnie na zdrowiu społeczeństwa. Liczba domowych „gorzelni” wzrosła wkrótce do 175 000. Zużywano w nich ogromne ilości ziemniaków i zboża, które w ten sposób nie przeznaczano na żywność. W XIX wieku pojawili się ludzie, którzy mieli już dosyć zatruwania społeczeństwa alkoholem, picia w pracy i biedy wynikającej z szerzącego się alkoholizmu. Zaczął powstawać ruch antyalkoholowy.

Alkohol w miejscu pracy:

Badania przeprowadzone w szpitalach pokazały, że 35 procent pacjentów z chorobą zawodową nadużywa alkoholu.
Testy przeprowadzone z użyciem alkomatów w szpitalach wykazały obecność alkoholu u 16 procent osób, które miały wypadek w pracy.
Analiza wypadków w pracy pokazała, że 11 procent ofiar było pod wpływem alkoholu.

W kopalni w Falun powszechne picie alkoholu przez górników powodowało częste przerwy w pracy i wypadki. Odszkodowania dla rodzin górników zaczęły osiągać niebotyczny poziom. W końcu właściciele kopalni postanowili coś z tym zrobić, więc wymyślili plan. Zaproponowali utworzenie firmy, która miałaby monopol na produkcję i sprzedaż alkoholu. Miało to skłonić górników do zmniejszenia konsumpcji alkoholu i poprawienia ich społecznej i zdrowotnej sytuacji. W rezultacie powstała państwowa organizacja, która w sposób odpowiedzialny kontrolowała sprzedaż i konsumpcję alkoholu w mieście.

W 1850 r. państwo zaczęło regulować kwestie związane z alkoholem w Falun, a dziesięć lat później uznano, że system się sprawdza zaczęto go stosować w innych szwedzkich miastach, zwłaszcza w Göteborgu, dlatego system nazywano często „Goteborskim”. Wkrótce wprowadzono ograniczenia wiekowe, a z czasem utworzono państwowy monopol alkoholowy, „Systembolaget”, który pod tą nazwą funkcjonuje w Szwecji do dziś.