Kopalnia węgla koksowego Borynia-Zofiówka-Jastrzębie w Jastrzębiu-Zdroju jest położona w Jastrzębiu-Zdrój, około 60 kilometrów na południowy wschód od Katowic. Bogate złoża zostały odkryte na obszarze malowniczych zielonych wzgórz w latach 60. ub. wieku, co spowodowało rozkwit górnictwa węgla koksowego w tym regionie, gdzie w ciągu 12 lat powstało pięć kopalń. Węgiel koksowy jest używany przeważnie do produkcji koksu, który jest najważniejszym oprócz rudy żelaza składnikiem wsadu w produkcji stali.

Jak wskazuje jej nazwa, kopalnia Borynia-Zofiówka-Jastrzębie to faktycznie trzy kopalnie węgla koksowego (Borynia, Zofiówka i Jas-Mos) połączone w całość dnia 1 stycznia 2013 roku. Kopalnia jest własnością Jastrzębskiej Spółki Węglowej S.A. (JSW SA), w której większość udziałów ma  skarb państwa, notowanej na warszawskiej Giełdzie Papierów Wartościowych. Połączenie miało na celu lepsze wykorzystanie złóż węgla koksowego i aktywów produkcyjnych, wprowadzenie najlepszych rozwiązań projektowych, wdrożenie najlepszych praktyk organizacyjnych w codziennej pracy i optymalizację zatrudnienia. Kopalnia Borynia-Zofiówka-Jastrzębie zatrudnia obecnie 10 560 osób, a jej dobowe wydobycie netto wynosi około 21 700 ton węgla koksowego.

Na rozległym terenie o powierzchni 66.3 kilometrów kwadratowych  mieszczą się obiekty techniczne, takie jak zakład przeróbki i szyby wyposażone w urządzenia wyciągowe, a także bocznice kolejowe, budynki  administracyjne, pomieszczenia magazynowe i oczywiście sama kopalnia: ogromna sieć wzajemnie połączonych ze sobą tuneli i komór, głęboka na około 1200 metrów.

Podróż w głąb
Dotarcie z powierzchni do kopalni zabiera około 25 minut. Po zaopatrzeniu się w różnorodny sprzęt ochronny – począwszy od koniecznego oświetlenia, hełmów, masek, okularów i butów, po aparaty ucieczkowe, które są niezbędne w przypadku wydzielania się metanu lub pożaru pod ziemią – górnicy jadą windą 600 metrów w dół pod z dużą prędkością przez około 2 minuty. Po opuszczeniu windy wsiadają do małego żółtego pociągu złożonego z czterech wagonów, który porusza się po rozbudowanym labiryncie kopalnianych torów i korytarzy, transportując ich dalej w dół przez około 10 minut, aż dotrą do chodników, po których można się poruszać tylko pieszo.

W tym miejscu temperatura, która nieprzerwanie rosła w trakcie zjazdu, osiąga poziom oscylujący wokół 30 stopni. Jest także bardzo ciemno. Miejscami jedynym światłem dostępnym dla górników nadal schodzących w dół jest światło lamp umieszczonych na ich hełmach, które, gdy górnicy podejdą bliżej wywołuje uczucie jakby pochodzili z innego świata, badali nieznaną planetę albo dno morskie. To uczucie potęguje jeszcze absolutna cisza (wszystkie dźwięki są izolowane i tłumione przez kopalniane ociosy) i pióropusze pyłu wzbijające się przy każdym kroku. Jest to szary proszek, pył kamienny zwieziony na dół w celu wychwycenia pyłu węglowego, który jest palny. Mimo to górnicy są w dobrych humorach. Na przekór temu, że pracują w ciemnych, zamkniętych przestrzeniach, ich spocone, śniade twarze są skore do uśmiechu, a pozdrawiają się nawzajem dotykając daszka hełmu, albo uściskiem dłoni i serdecznym „Szczęść Boże” .

Po 15 minutowym spacerze w dół słychać wyraźniej odgłosy maszyn i ich silników oraz przenośników taśmowych transportujących węgiel koksowy, co wskazuje wyraźnie miejsce gdzie danego dnia prowadzone są działania związane z robotami przygotowawczymi na przodku chodnika.

– Kieruję grupą około 350 ludzi – mówi kierownik robót przygotowawczych Zbigniew Czarnecki. – Planuję i zarządzam robotami przygotowawczymi w tej kopalni, co polega na przekuciu się przez piaskowiec, by dotrzeć do  węgla. Wydobywamy tutaj sporo węgla koksowego, który jest później oczyszczany i przerabiany w naszym zakładzie przeróbki.

Mocne maszyny do ciężkiej pracy
Zespół Czarneckiego wykorzystuje kombajny chodnikowe Sandvik MR 340 i Sandvik AM75 do budowy chodników wzdłuż pokładu węgla służących później do prowadzenia wydobycia. To jest ciężka praca. W rzeczywistości każda zmiana górników urabia około 80 centymetrów w cyklu, zanim można postawić kolejny stalowy łuk obudowy dla ochrony przed zawałem. Zespół wykorzystuje także wiertnice i materiały wybuchowe, tam gdzie skała jest za twarda dla kombajnu, co ogranicza wkład ciężkiej pracy ręcznej.

– Mamy tu przodek z mnóstwem twardych skał, przez które trzeba się przebić – mówi Paweł Stepowy, muskularny kombajnista z dziesięcioletnim doświadczeniem w górnictwie podziemnym. – Te skały występują zarówno u góry, jak i u dołu czoła przodka. Dużą korzyścią wynikającą z wykorzystania tego kombajnu chodnikowego, poza jego wytrzymałością, jest jego system wizualizacji; on naprawdę pomaga przy urabianiu skał, kiedy zapylenie ogranicza widoczność. A oprócz tego są wytrzymałe noże kombajnowe, których używa się do urabiania piaskowca.

Jednym z najważniejszych aspektów działania kopalni Borynia-Zofiówka-Jastrzębie jest produktywność, a chociaż narzędzia kombajnowe nie stanowią największej pozycji w wydatkach kopalni, to ich jakość  w znacznym stopniu determinuje efektywny czas urabiania i całkowity koszt na jeden metr postępu wyrobiska. Narzędzia TriSpec firmy Sandvik są zaopatrzone w podwójne pierścienie z węglików spiekanych, które znacznie poprawiają odporność na ścieranie, która jest cechą bardzo istotną w surowych warunkach panujących w kopalniach węgla.

– Jeszcze przed uzyskaniem tego kontraktu przez firmę Sandvik, każdy potencjalny dostawca był zapraszany do wzięcia udziału w obligatoryjnych testach, zanim przystąpiono do oficjalnych negocjacji – mówi Marcin Świst , menadżer ds. sprzedaży narzędzi w firmie Sandvik. – Nasze produkty zniosły te próby nadzwyczaj dobrze, przewyższając w działaniu produkty konkurencji o 150 procent!

Większa wydajność
Janusz Piechoczek, inny kombajnista, z ośmioletnim stażem w ekipie przodkowej, wie jakie znaczenie ma posiadanie trwałych narzędzi urabiających. – Zużywamy około pięć narzędzi TriSpec firmy Sandvik na każde 20 metrów wyrobiska – mówi Piechoczek.

– Ich jakość jest doskonała i nie ulegają one szybkiemu zużyciu, wobec czego rzadziej trzeba je wymieniać. Dzięki temu cały projekt przebiega dużo szybciej.

Kierownictwo było także pod wrażeniem parametrów użytkowych tych narzędzi: – Te używane wcześniej przez kopalnię ścierały się bardzo szybko – mówi Czarnecki.

– Dzięki zakupowi nowych narzędzi TriSpec firmy Sandvik sprawność procesu podniosła się o 50-80 procent, a proces urabiania skał stał się bardziej produktywny. Postoje na wymianę narzędzi są teraz krótsze i rzadsze. Chronione są także wrębniki, co jest korzystne dla operatora, bo nie musi się on martwić o to, co się dzieje na czole przodka, a tym samym może się skupić na procesie urabiania.

Partnerstwo i zaufanie
Współpraca między firmą Sandvik a kopalnią Borynia-Zofiówka-Jastrzębie ma dobre perspektywy.

– Moje doświadczenie ze współpracy z firmą Sandvik jest bardzo pozytywne – podkreśla Czarnecki.  – Za każdym razem gdy miałem jakiekolwiek uwagi, następowała szybka reakcja z ich strony. Zdecydowanie widzimy kontynuację tego partnerstwa w przyszłości.

Z chwilą zakończenia trudnych prac przygotowawczych – usuwania skał – można rozpocząć wydobycie węgla koksowego. Gdy kopalnia pracuje z pełną wydajnością, szybkie wyciągi szybowe wywożą na powierzchnię około 15 ton węgla koksowego co 30 sekund. Węgiel jest następnie poddawany obróbce i przygotowywany do wysyłki do koksowni, przy czym wszystkie te etapy są prowadzone przez JSW. Aby cały proces był sprawny i produktywny, konieczne są narzędzia wystarczająco wytrzymałe, aby pokonać twarde skały w głębi kopalni.

Tekst: Jean Paul Small  Zdjęcia: Adam Lach